Chep 8, 9, 12 ના મહત્વના પ્રશ્નોની યાદી

વિભાગ B (1 માર્ક્સ)

1. શેરહોલ્ડરોને ડિવિન્ડ કયા સ્વરૂપે ચૂકવી શકાય છે?

2. જામીનગીરીઓ બહાર પાડી મૂડી ભંડોળ મેળવતી કંપનીએ કયા પ્રકારના શેર બહાર પાડવા જ પડે છે?

3. કાયમી મૂડીના ઘટકો કયા છે?

4. કઈ જામીનગીરી બહાર પાડવાનો ખર્ચ પ્રમાણમાં ઓછો આવે છે?

5. કાર્યશીલ મૂડી જેમાં રોકાયેલ છે તે મિલકતો પર ઘસારો શા માટે ગણાતો નથી?

6. વિદેશી રોકાણ સંસ્થાએ કોની સમક્ષ તેની નોંધણી કરાવવી પડે છે?

7. ભારતમાં શૅરબજારો નું નિયમન કોના દ્વારા થાય છે?

8. કરારનોંધ એટલે શું?

9. ફૂલ ફોર્મ  CDSL, SEBI

10. ટ્રેઝરી બિલ કઈ કિંમતે બહાર પાડવામાં આવે છે ?

11. ડિમટિરિયલાઈઝેશન એટલે શું?

12. મુંબઈ શેરબજાર નો સ્ક્રીન આધારિત વેપાર કયા નામથી ઓળખાય છે?

13. મુંબઈ શેરબજાર ની સ્થાપના કયારે થઈ?

વિભાગ C (2 માર્ક્સ)

1. કાર્યશીલ મૂડી એટલે ધંધામાં ચક્રાકારે ફરતી મૂડી સમજાવો.

2 કાયમી મૂડીને અસર કરતાં ચાર પરિબળો જણાવો.

3. ઉત્પાદન ચક્ર એટલે શું?

4. ઈષ્ટતમ મૂડી માળખું એટલે શું?

5. સેબી ના બે હેતુઓ જણાવો.

6. સંગઠિત નાણાં બજાર અને અસંગઠિત નાણાં નજાર એટલે શું?

7. કોલ મની અને નોટિસ મની વચ્ચે મુખ્ય કયો તફાવત છે?

8. નાણાકીય બજાર ના સાધનો કયા-કયા છે?

9. જામીનગીરીઓની ખરીદ વેચાણ પ્રક્રિયામાં કરાર નોંધ એટલે શું ?

10. નાણાકીય બજારના પ્રકારો જણાવો.

11. ટ્રેઝરી બિલ એટલે શું?

12. ખાનગીકરણનો અર્થ આપો.

13. WTO અને GATT નું વિસ્તૃત રૂપ.

14. રાજકોષીય નીતિ કઈ બાબતો સાથે સંકળાયેલ છે?

15. માથાદીઠ આવકમાં ક્યારે વધારો થઈ શકે.

વિભાગ D (3 માર્ક્સ)

1. આદર્શ મૂડી માળખાની લાક્ષણિક્તા સમજાવો.

2. કાર્યશીલ મૂડીને અસર કરતા છ પરિબળો સમજાવો

3. કુલ કાર્યશીલ મૂડી અને ચોખ્ખી કાર્યશીલ મૂડી વચ્ચેનો તફાવત સ્પષ્ટ કરો.

4. મૂડી માળખાને અસર કરતાં આંતરિક પરિબળો સમજાવો.

5. નાણાકીય સંચાલનનું મહત્વ સમજાવો.

6. શૅરબજારના કાર્યો સમજાવો.

7. નાણાં બજારના લક્ષણો જણાવો.

8. સેબીના કાર્યો જણાવો.

9. નેશનલ સિક્યોરિટીઝ ડિપોઝીટરી લિમિટેડ (NSDL) વિશે ટૂંકનોંધ લખો.

10. વૈશ્વિકીકરણની હકારાત્મક અસરો સમજાવો.

11. ધંધાકીય પર્યાવરણનું મહત્ત્વ ટૂંકમાં સમજાવો.

12. ઉદારીકરણનો અર્થ આપી તેની ચાર અસરો જણાવો.

13. વૈશ્વિકીકરણનો અર્થ આપી તેની નકારાત્મક અસરો આપો.

14. ધંધાકીય પર્યાવરણને અસર કરતા પરિબળોની માત્ર યાદી બનાવો.

Std 12 કોમર્સ માં BA વિષયમાં પાસ થવા ફકત આટલું તૈયાર કરો.

Std 12 કોમર્સ

વાણિજ્ય વ્યવસ્થા અને સંચાલન BA 046

પાસ થવા ફકત નીચે આપેલ પાઠમાં આપેલ પ્રશ્નોની તૈયારી કરી સારા માર્ક્સથી પાસ થઈ શકો છો.

Chep 1 ની Question Bank માટે 

ક્લિક કરો.

Chep 3 ની Question Bank માટે 

ક્લિક કરો.

Chep 5 ની Question Bank માટે 

ક્લિક કરો.

Chep 6 ની Question Bank માટે 

ક્લિક કરો.

Chep 7 ની Question Bank માટે 

ક્લિક કરો.

Chep 11 ની Question Bank માટે 

ક્લિક કરો.

Gyanpothi whatsapp Channel માં 

Join થવાની લિંક

Click for Join Group

Std 12 કોમર્સ BA વાણિજ્ય વ્યવસ્થા અને સંચાલનના મહત્વના વિભાગ C ના પ્રશ્નો

Std 12 કોમર્સ વાણિજ્ય વ્યવસ્થા અને સંચાલન

વિભાગ C (2 માર્ક્સ )

(આપેલ પ્રશ્નોમાંથી બોર્ડમાં 15 થી 20 માર્ક્સ મળી શકે છે.)

1. પ્રતિક્ષા યાદી એટલે શું?

2. “તાલીમ ખર્ચાળ છે પરંતુ તેની ગેરહાજરી વધુ ખર્ચાળ છે”-વિધાન સમજાવો.

3. કર્મચારીની પસંદગી માટે લેવાતી કસોટીના નામ જણાવો.

4. વિકાસ એટલે શું?

5. તાલીમનો અર્થ આપો.

6. ભરતી એટલે શું?

7. બૌદ્ધિક કસોટી અને અભિરુચિ કસોટી દ્વારા શું જાણી શકાય છે?

8. ધંધાકીય કસોટી અને મનોવૈજ્ઞાનિક કસોટી દ્વારા શું જાણી શકાય છે?

9. કર્મચારી વ્યવસ્થા એ માત્ર કર્મચારી કલ્યાણ પ્રવૃત્તિ નથી. શા માટે ?

10. "કર્મચારીઓ એકમના હાથ-પગ સમાન છે.” વિધાન સમજાવો.

11. “આયોજન અને અંકુશ એક જ સિક્કાની બે બાજુઓ છે.''-સમજાવો.

12. ધંધાના અસ્તિત્વને જોખમમાં મુકતા બાહ્યપરિબળો કયા છે ?

13. “અંકુશ એ રચનાત્મક પ્રવૃત્તિ છે.”-સમજાવો.

14. લેબલિંગના ચાર કાર્યો જણાવો.

15. સારા વેચાણકર્તાની કોઈ પણ ચાર લાક્ષણિકતાઓ જણાવો.

16. બજાર પ્રક્રિયાની વેચાણ વિભાવના સમજાવો.

17. વિતરણના માધ્યમો (પ્રકારો) જણાવો.

18. પેદાશ વિભાવનાની સમજ આપો.

19. માર્કેટિંગ મિશ્ર એટલે શું? તેમાં શેનો સમાવેશ થાય છે.

20. બ્રાન્ડિંગની કોઈપણ બે લાક્ષણિકતાઓ જણાવો.

21. માલનો સંગ્રહ શા માટે કરવામાં આવે છે?

22. બજાર સંશોધનનો અર્થ આપો.

23. CGSI અને CUTS નું વિસ્તૃત રૂપ આપો.

24. ગ્રાહકોનું કઈ રીતે શારિરીક અને માનસિક શોષણ થાય છે ?

25. ટ્રસ્ટીશીપના સિધ્ધાંત અને ગ્રાહક સુરક્ષા વિશે નોંધ લખો.

26. પર્યાવરણને સુસંગત પેદાશો અંગે માહિતી આપો.

27. તકરાર નિવારણ માટેની ત્રિસ્તરીય પધ્ધતિ વિશે જણાવો.

28. જાહેર હિતની અરજી PIL વિશે ટૂંકમાં જણાવો.

29. ગ્રાહક શોષણ વિશે સમજૂતી આપો.

30. ગ્રાહક જાગૃતિના કાર્યમાં લોક અદાલત કેવી રીતે મદદરૂપ થાય છે?

31. સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘે તરફેણ કરેલા ગ્રાહકના બે અધિકારોની સમજૂતી આપો.

32. WTO અને GATT નું વિસ્તૃત રૂપ.

33. ખાનગીકરણનો અર્થ આપો.

34. વૈશ્વિકીકરણની ચાર હકારાત્મક અસર જણાવો.

35. રાજકોષીય નીતિ કઈ બાબતો સાથે સંકળાયેલ છે?

36. માથાદીઠ આવકમાં ક્યારે વધારો થઈ શકે.

37. ધંધાકીય પર્યાવરણને અસર કરતાં બાહ્ય પરિબળોના નામ આપો.

38. ખાનગીકરણની કોઈપણ ચાર નકારાત્મક અસરો જણાવો.

Rajsthan Tour

 राजस्थान घूमने के लिए सितंबर से मार्च तक का मौसम सब से बढ़िया है सो  इन सर्दियों में जो भी मित्र राजस्थान घूमने की योजना बना रहे है उन के लिए कुछ सुझाव ----

1) अगर आप उत्तर भारत से है तो अपनी राजस्थान यात्रा जयपुर से शुरू करते हुए आगे रणथंभोर , चित्तौड़ , उदयपुर , कुम्भलगढ़ , राणकपुर जी , माउंट आबू , जोधपुर , जैसलमेर , बीकानेर करते हुए पुनः जयपुर आ कर खत्म कर सकते है , जयपुर से आप को अपने गंतव्य के लिए ट्रेन और फ्लाइट की सुविधा मिल जाएगी । 

अगर आप मध्यभारत , गुजरात अथवा महाराष्ट्र से है तो अपनी यात्रा उदयपुर से शुरू करते हुए  आगे चित्तौड़ , कुम्भलगढ़ , राणकपुर जी , माउंट आबू , जोधपुर , जैसलमेर , बीकानेर , जयपुर  करते हुए रणथंभोर में खत्म कर सकते है , रणथंभौर के पास ही कोटा से आप को अपने गंतव्य के लिए ट्रेन की सुविधा मिल जाएगी , अगर बाय एयर जाना चाहते है तो रणथंभौर से पुनः जयपुर एयरपोर्ट आ सकते है जो की ज्यादा दूरी पर नही है ।

2 ) राजस्थान का मौसम लगभग निश्चित रहता है , सितंबर में बादल , अक्टूबर और नवम्बर में हल्की सी ठंड , दिसम्बर से फरवरी  तगड़ी वाली ठंड मिलेगी सो अगर नवम्बर से फरवरी के बीच यात्रा करना चाहते है तो गर्म कपड़े साथ रखना जरूरी है , वैसे दिन में गुनगुनी सुहाती हुई धूप की वजह से घूमने का आनंद भी इन्ही महीनों में आता है । 

3 ) अगर दिसम्बर में यात्रा का प्लान बना रहे है तो जहाँ तक संभव हो 25 दिसम्बर से 31 दिसम्बर के बीच राजस्थान यात्रा को अवॉयड करें ,...वजह ये राजस्थान टूरिज्म का सब से पीक टाइम होता है , हर जगह आप को दुगुनी कीमत में रूम  , टेक्सी , भोजन आदि मिलेंगे , और फेमस प्लेसेज जैसे की जैसलमेर , पुष्कर , कुंभलगढ़ , माउंट आबू आदि जगहों पर तो रूम्स आदि 4 गुने तक महंगे मिलेंगे । साथ ही हर स्पॉट पर आप की भारी भीड़ मिलेगी  सो घूमने का मज़ा खराब हो जाएगा ।

4 ) चूँकि ये सीजन का टाइम है तो लपकों से सावधान रहें , किसी भी जगह की कोई स्पेशल चीज़ खरीदनी हो तो ऑथेंटिक जगह से ही खरीदें , इस के अलावा हर फेमस टूरिस्ट स्पॉट पर आप को सरकार द्वारा रजिस्टर्ड गाइड मिल जाएंगे , अगर गाइड की सेवा लेना चाहें तो इन्ही से ले इन के प्राइज फिक्स होते है , श्रीनाथ जी आदि मंदिर में VIP दर्शन के झांसे में ना आये , बिना VIP ही अच्छे से दर्शन हो जाते है । 

5 ) जिस जगह भी पधारें , वहाँ का लोकल फूड जरूर ट्राय करें , क्योंकि राजस्थान के हर क्षेत्र का अपना अलग जायका है फिर चाहे वो मेवाड़ हो , मारवाड़ हो , थली प्रदेश हो या शेखावाटी हो सब जगह आप को कुछ अलग स्वाद मिलेगा । 

6 ) कई बार हम सोचते है की फला जगह पहुँच कर ही होटल में रूम आदि बुक करवा लेंगे जिस से थोड़ी बार्गेनिंग हो कर रेट्स सस्ती हो जाएगी तो ज्यादातर मामलों में ऐसा होता है की एन टाइम पर सारे होटल Full मिलते है और रेट्स उल्टे ज्यादा चुकाने पड़ जाते है सो अगर फेमिली के साथ टूर कर रहे है तो ये रिस्क उठाने की बजाय आप टूर ऑपरेटर की सेवा  ले सकते है या ऑनलाइन साइट्स से प्रीबुकिंग करवा सकते है जिस से यहाँ आने के बाद कोई दिक्कत पेश नही आएगी   ।

B.Ed. EPC-8 Model Paper 1

SAURASHTRA UNIVERSITY, RAJKOT

B.Ed. Exam Paper Sem-3 (New syllabus) 

Subject EPC-8 ICT (Computer)

GK Quiz with Answer

 Quiz

Computer and It Quiz Test

 IT Quiz and Computer Question

ઉજ્જૈન થી ઓમકારેશ્વર

ઉજ્જૈન થી ઓમકારેશ્વર 

(ઈન્દોર રેલવે સ્ટેશન થી નજીક ઓમકારેશ્વર જવા માટે બસ મળે છે.)

હરસિદ્ધિ માતા 

બડા ગણેશ

મહાકાલ

કાલ ભૈરવ

સાંદિપની

ભર્તૃહરિની ગુફા

જેસલમેર Jesalmer

આ છે અમારું અમદાવાદથી જયસલમેર સુધીના પ્રવાસ પર આધારિત વિગતવાર અને ગોઠવાયેલું ઈટિનરરી:

દિવસ 1: જયસલમેર માટેનો પ્રવાસ

રાત્રિ 2:00: અમદાવાદથી પ્રસ્થાન કરવું.

બપોરે 12:00 (અગલા દિવસ): જયસલમેર પહોંચવું.જમણ: જયસલમેરમાં જમવું.

સાંજે 3:00: રોયલ જયસલમેર રિસોર્ટ માં ચેક-ઇન.ખર્ચ: ₹3500 દર રૂમ (મિલ્સ અને સફારી સહીત).

પ્રવૃત્તિઓ:ફ્રેશ થઈ આરામ કરવો.

સેમ સેન્ડ ડ્યુન્સ/ખુરી સેન્ડ ડ્યુન્સ માં રેતીના ટીબાઓની સફારી:થાર જીપ સફારી અને ઊંટ સફારી નો આનંદ.

સાંજે: રિસોર્ટમાં રાજસ્થાની લોકસંગીત અને નૃત્ય.

જમણ: રિસોર્ટમાં જમણ.

દિવસ 2: લોંગેવાલા અને તાનોટ માતા મંદિર

સવાર: રિસોર્ટમાં નાસ્તો.

સવાર 8:00: લોંગેવાલા વૉર મેમોરિયલ જવા માટે પ્રસ્થાન.માર્ગ: દ્રશ્યમય અને ટ્રાફિક મુક્ત માર્ગ.

સવારે 11:30: લોંગેવાલા વૉર મેમોરિયલ પર પહોંચવું.પ્રવેશ ફી: ₹50/વ્યક્તિ.

મ્યુઝિયમમાં તપાસ અને ભારત-પાક યુદ્ધ પર ડોક્યુમેન્ટરી જોવી.

બપોરે 1:30: તાનોટ માતા મંદિર (40 કિ.મી. દૂર) જવું.30 મિનિટ વીતાવ્યા અને ભારત-પાક સરહદ (20 કિ.મી.) માટે બીએસએફ પાસ મેળવ્યો.

સાંજે 6:30: જયસલમેર પરત આવવું.હોટેલ બાંસુરી એક્સેલન્સી માં ચેક-ઇન.

રિદ્ધિ સિદ્ધિ રેસ્ટોરન્ટ ખાતે ડિનર.

ચૌરાહા નજીક રાત્રી ભમણ.

દિવસ 3: જયસલમેરની મુલાકાત

સવારે 8:00: પરભુ ટી સ્ટોલ ખાતે નાસ્તો.

સવાર: જયસલમેર કિલ્લો ની મુલાકાત.પાર્કિંગ: ₹60.

ગાઈડ રાખ્યો: ચાતુરસિંહ ભાટી તેજમલતા (09610232187)ગાઈડ ફી: ₹200 (₹100 પર સેટલ થયા પણ નિષ્ઠા માટે વધારું ટિપ આપ્યું).

પ્રવેશ ફી: ₹200/પ્રતિમુખ, ₹100/બાળક (5 વર્ષથી નીચે).

ખરીદી: પુરુષોના વોલેટ (₹100–₹250) અને સ્ત્રીઓના વોલેટ (₹200–₹500). ભાવકિચકિચી શક્ય.

બપોર: પટવા હવેલી અને ગદિસર તળાવ ની મુલાકાત.પાર્કિંગ: ₹50.

ફોટોગ્રાફી અને ઘોડેસવારી માણવી.

સાંજે: કુલધારા હૌન્ટેડ વિલેજ ની મુલાકાત.પ્રવેશ ફી: ₹30/વ્યક્તિ, ₹50/કાર.

સ્થળે ફોટોગ્રાફી.

રાત્રિ: રામદેવરા બાબા રામદેવ મંદિર માટે પ્રસ્થાન.દર્શન અને ફોટોગ્રાફી.

હોટેલ નકલંગ માં રાત્રિ રોકાણ.

દિવસ 4: જોધપુર અને નકોડા તરફ પ્રસ્થાન

સવાર: જોધપુર તરફ ડ્રાઇવ.સ્પીડ મર્યાદા: 90–100 કિ.મી./કલાક ના વેગથી આગળ વધવું.

મહાવીર સ્વીટ હોમ (નવું શોપ) ખાતે નાસ્તો.

બપોરે: મહેરાનગઢ કિલ્લો ની મુલાકાત.પ્રવેશ ફી: ₹200/વ્યક્તિ.

પાર્કિંગ: ₹50.

કિલ્લા સાથે 3 કલાક વિતાવ્યા.

સાંજે: નકોડા પરશ્વનાથ જૈન મંદિર તરફ ડ્રાઇવ.રોકાણ: ₹750/રૂમ.

ભૈરવ દાદા મંદિર અને જૈન મંદિર ની મુલાકાત.

નકોડા ભૈરવ કૃપા ભોજનાલય ખાતે ડિનર.

દિવસ 5: નકોડાની મુલાકાત અને પરત ફાળો

સવાર: ભૈરવ દાદા જૈન મંદિર માં દર્શન.

શ્રી નકોડા રિદ્ધિ સિદ્ધિ ભોજનશાળા ખાતે નાસ્તો:ખર્ચ: ₹50 (અનલિમિટેડ: પોહા, ઇડલી, ખાખરા, ચા, દૂધ, વગેરે).

બપોરે: શ્રી બ્રહ્માજી મંદિર, અસોતરા ની મુલાકાત.

બપોર પછી: સુંધા માતા મંદિર ની મુલાકાત.મંદિર માટે 700 પાયાની ચઢાણ.

4 કલાક વિતાવ્યા.

સાંજે: અમદાવાદ તરફ પરત પ્રસ્થાન.

પ્રવાસનો સાર:

કુલ અંતર કવર: ~1800 કિ.મી.

મુખ્ય આકર્ષણ: જયસલમેર કિલ્લો, લોંગેવાલા, તાનોટ માતા મંદિર, જોધપુર મહેરાનગઢ કિલ્લો, નકોડા જૈન મંદિર, અને સુંધા માતા મંદિર.

પ્રવૃત્તિઓ: રેતીના ટીબાઓની સફારી, સાંસ્કૃતિક પ્રદર્શન, ફોટોગ્રાફી, ખરીદી, અને ટ્રેકિંગ.

#jaisalmer 

જૈસલમેર, જેને “ગોલ્ડન સિટી” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, એ એક ઐતિહાસિક અને સાંસ્કૃતિક સ્થળ છે. આ પ્લાન તમારા માટે બધી મહત્ત્વપૂર્ણ જગ્યાઓને આવરી લેશે, જેથી સમય બચાવીને વધુ મઝા માણી શકશો.

Day 1: જૈસલમેરમાં આગમન અને સ્થાનિક દર્શન

 • જૈસલમેર કિલ્લો (સોનાર કિલ્લો): તમારા પ્રવાસનો પ્રથમ દિવસ સોનાર કિલ્લાની મુલાકાતથી શરૂ કરો. આ વાદળી પથ્થરનો કિલ્લો છે જેમાં માર્કેટ, હવેલી અને જૈન મંદિરો પણ છે.

 • જૈન મંદિરો: કિલ્લાના અંદર આવેલા આ જૈન મંદિરો પોતાની પ્રાચીન કોતરણી અને શિલ્પકલાને કારણે જાણીતા છે.

 • પતવોં કી હવેલી: આ હવેલીની આકર્ષક રચના અને જટિલ કોતરણી ખૂબ સુંદર છે. આ જૈસલમેરની પ્રથમ હવેલી છે.

 • નાથમલ કી હવેલી: આ હવેલીના સુંદર શિલ્પ અને કોતરણી આકર્ષક છે, જેનાથી આ હવેલી અનોખી લાગે છે.

 • ગડિસર તળાવ પર સૂર્યાસ્ત: સાંજના સમયે ગડિસર તળાવ પર સુંદર સૂર્યાસ્ત જુઓ. આ તળાવ એક સુંદર પિકનિક સ્થળ પણ છે.

Day 2: રેતીનો મથક અને સાંસ્કૃતિક અનુભવ

 • કુલધારા ગામ: આ પ્રાચીન ગામ એક ભુતિયા સ્થળ તરીકે જાણીતું છે. અહીંની પ્રાચીન વાર્તાઓ અને ઇતિહાસ વિશે જાણી શકો છો.

 • સેમ રેતીના ધૂળિયા: જૈસલમેરનો પ્રવાસ સેમ રેતીના ધૂળિયાની સફારી વિના અધૂરો છે. અહીં તમારે ઊંટ સવારી અને જીપ સફારીનો આનંદ માણી શકો છો.

 • સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ અને રાજસ્થાની ભોજન: રાત્રીના સમયે ડેઝર્ટ કેમ્પમાં રાજસ્થાની લોકનૃત્ય અને ભોજનનો આનંદ લો.

Day 3: ઐતિહાસિક સ્મારકો અને પ્રસ્થાન

 • બડા બાગ: આ જગ્યાએ ઘણી છત્રીઓ અને મહારાજાઓની સમાધિઓ જોવા મળે છે, જે ફોટોગ્રાફી માટે પણ ઉત્તમ છે.

 • ડેઝર્ટ નેશનલ પાર્ક: અહીં વન્યજીવન અને પ્રાચીન ડાયનાસોરના ફોસિલ્સ જોવા મળે છે. કુદરતી પ્રેમીઓ માટે આ શ્રેષ્ઠ સ્થાન છે.

 • અમર સાગર અને લોદુરવા મંદિરો: અમર સાગર એક સુંદર તળાવ છે અને લોદુરવા પ્રાચીન રાજધાનીની જગ્યા છે, જ્યાં પ્રાચીન મંદિરો અને કોતરણી જોવા મળે છે.

 • જૈસલમેર માર્કેટમાં શોપિંગ: જૈસલમેરના પ્રવાસના અંતે સ્થાનિક માર્કેટમાં શોપિંગ કરો, જ્યાંથી તમે પરંપરાગત હેન્ડિક્રાફ્ટ, ટેક્સટાઇલ્સ અને જ્વેલરી લઈ શકો છો.

વૈકલ્પિક સ્થળો (જો સમય હોય તો)

 • તાનોટ માતા મંદિર: આ મંદિર જૈસલમેરથી 2-3 કલાકના અંતરે છે અને સરહદ નજીક આવેલું છે. આ મંદિર બીએસએફ દ્વારા સંચાલિત છે અને ત્યાં જવાનો પણ એક ખાસ અનુભવ છે.

માથેરાન

મનોરમ્ય માથેરાન.

Matheran 

“મરાઠીમાં માથે એટલે ઉપર અને રાન એટલે જંગલ. ડેડી, આપણે પર્વતની ટોચ ઉપર આવેલા જંગલમાં આવી ચૂક્યા છીએ. કેવું અદભૂત અને અલૌકિક વાતાવરણ છે, નહિ!” 

નીલ આર્મસ્ટ્રોંગે જયારે ચંદ્ર ઉપર ઉતરાણ કર્યું હશે ને પૃથ્વીથી તદ્દન ભિન્ન એવી એ ધરતી પર પ્રથમ પગલું મૂકતાવેંત એમને જેવા અલૌકિક આનંદ અને ઉત્સાહની અનુભૂતિ થઇ હશે એવી જ લાગણી જાણે ના અનુભવી રહ્યો હોય એટલા જ હોંશ અને ઉત્સાહથી દીકરાએ માથેરાન ઉપર પહોંચી ગયાની જોરશોરથી જાહેરાત કરી.  

અંધેરીથી ઘાટકોપર સુધી મેટ્રોમાં ને ત્યારપછી ત્યાંથી નેરલ સુધી અમે લોકલ ટ્રેનમાં આવ્યા હતા. નેરલથી સ્થાનિક ટેક્સીમાં બેસીને અમે માત્ર વીસ મીનીટમાં દસ્તૂરી નાકા સુધી પહોંચી ગયા હતા જે હવા અને અવાજનું પ્રદૂષણ ઓકતા વાહનો માટેનો અંતિમ પડાવ હતો કારણ કે, અહીંથી જ ઇકો ઝોનની શરૂઆત થતી હોવાને કારણે વાહનો માટે આગળ જવા પર પ્રતિબંધ હતો. માથેરાનનું મુખ્ય સ્ટેશન અને બજાર અહીંથી માત્ર અઢી કિલોમીટર દૂર હતાં. ત્યાંસુધી પહોચવા માટે કુલ ચાર વિકલ્પો ઉપલબ્ધ હતા; ૧. ઘોડા પર બેસીને, ૨. ટ્રેનમાં બેસીને, ૩. ઈલેક્ટ્રિક રીક્ષામાં બેસીને અને ૪. પગપાળા.

ફરવા જ નીકળ્યા છીએ તો કુદરતી સૌંદર્યને માણતા માણતા ચાલતા જઈએ એમ વિચારીને અમે પગપાળા જ ચાલવા માંડ્યું. સૌથી પહેલા સ્થાનિક ટેક્સ ચૂકવીને અમે એક મોટા ડોમમાંથી પસાર થયા ને ત્યાર પછી બ્લોકસ પાથરેલા સાફસૂથરા રસ્તા ઉપર આવી ગયા હતા. થોડું ચાલ્યા પછી અમે ‘અમન લોજ’ નામના સ્ટેશન નજીક આવી પહોંચ્યા. અહીંથી અમે મુખ્ય રસ્તાને છોડીને ટ્રેન જે રસ્તે જાય છે એ ટ્રેકને સમાંતર જ ચાલવાનું શરૂ કર્યું. સ્ટેશનથી થોડે જ દૂર અમને એક અદભૂત દૃશ્ય જોવા મળ્યું. ટ્રેકની બંને બાજુએ ભેખડો હતી ને એની ઉપર ઘટાદાર વૃક્ષો આવેલા હતા ને એ વૃક્ષોની છાયામાં ટ્રેનનો ટ્રેક જમણી બાજુએ તીવ્ર વળાંક લઇ રહ્યો હતો. ફોટોગ્રાફી માટે આથી ઉત્તમ દૃશ્ય બીજું કયું હોઈ શકે એમ વિચારીને અમે એકબીજાનાં અઢળક યાદગાર ફોટાઓ પાડ્યા. 

આવા અદભૂત ને અલૌકિક વાતાવરણમાં થાકનો લગીરે અનુભવ થાય ખરો! ટ્રેનનાં ટ્રેકને સથવારે ખભે થેલો ભરાવીને બસ અમે તો ચાલતા જ રહ્યા. ટ્રેક કયાંક સીધેસીધો તો ક્યાંક ડાબે જમણે સર્પાકારે ઉપર તરફ આગળ વધી રહ્યો હતો. રસ્તો સૂમસામ હતો અને વાતાવરણ શાંત, નીરવ અને સ્તબ્ધ હતું. ક્યારેક ક્યારેક પક્ષીઓનો કલરવ, પહાડી ખિસકોલીઓની ચીખ તો ક્યારેક અશ્વોની હણહણાટી આ શાંત અને નીરવ વાતાવરણમાં મીઠી ખલેલ પહોંચાડી રહ્યા હતા. આવા વાતાવરણને સાથ આપવા માટે અમે પણ મૌન રહેવાની મજા માણી રહ્યા હતા ને અચાનક આગળ ચાલી રહેલા દીકરાની તીણી ચીખ સંભળાઈ; "ડાબી બાજુ નજર તો કરો. કેવી રળિયામણી પર્વતમાળાઓ દેખાઈ રહી છે." 

ડાબી બાજુએ વળાંક લઈ રહેલા ટ્રેક પર થોડે આગળ વધ્યા ને સામેનું દૃશ્ય નિહાળીને અમે અવાચક બની ગયા. જાણે કોઈ ખ્યાતનામ કલાકારે પૃથ્વી પર વિશાળ કેનવાસ ના પાથર્યો હોય એમ નજર પહોંચે ત્યાં સુધી સ્વચ્છ અને નિરભ્ર આકાશ ભૂરા રંગમાં પથરાયેલું હતું. એ કેનવાસ પર ચિતારાએ નવરાશની પળોમાં હળવે હાથે પીંછીના નાના મોટા લસરકા માર્યા ના હોય એમ પશ્ચિમઘાટની પર્વતમાળાઓ દૂર સુધી નજરે ચઢી રહી હતી. એની ઉપરથી પડતો પાણીનો પ્રવાહ ઝરણું બનીને સસલાની માફક ઉછળકૂદ કરી રહ્યો હતો, જ્યારે એની વચ્ચે ઉંડી ને અગાધ ખીણો ચોવીસ કેરેટના સોનાની માફક ચમકી રહી હતી. આ બધામાં શિરમોર એવા ચોમેર છવાયેલા લીલાંછમ્મ ને ઘટાદાર જંગલો શરીર પર ધારણ કરેલા આભૂષણોની માફક પશ્ચિમઘાટની પર્વતમાળાઓને પ્રભાવશાળી બનાવી રહ્યા હતા. ક્ષણભર માટે સમય જાણે કે થંભી ગયો હતો ને કુદરતની આ અકળ ને અદભૂત લીલાનાં દર્શન કરવા માટે અમે પણ થંભી ગયા હતા.

કુદરતી સૌંદર્યનું મનભરીને રસપાન કર્યા પછી જયારે અમે માથેરાનના મુખ્ય બજારમાં પહોંચ્યા ત્યારે ભોજનનો સમય થઇ ચૂક્યો હતો ને અમારા પેટમાં બિલાડા બોલી રહ્યા હતા. એક જાણીતી રેસ્ટોરાંમાં જેવી અમે ભોજનની શરૂઆત કરી કે તરત જ વરુણ દેવે પણ અમારા આગમનને વધાવવા માટે ગાજવીજ સાથે પૃથ્વી પર પધરામણી કરી. ભોજન પૂરું થયા પછી પણ વરસાદ વિરામ લેવાનું નામ નહોતો લેતો આથી બાજુની દુકાનમાંથી રેઇનકોટ ખરીદીને અમે ત્યાંથી પાંચ સાત મિનીટ દૂર આવેલા અમારા રીસોર્ટ ભણી ચાલવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે અમારા આનંદ અને આશ્ચર્ય વચ્ચે, વરસતા વરસાદની સાથે જુગલબંધી કરવા માટે રૂની પૂણી જેવા સફેદ ધુમ્મસના વાદળોએ પણ ચોમેર ઘેરો ઘાલી દીધો હતો. 

એક બાજુ વરસાદથી બચવા માટે માથે ટોપો ને શરીર પર ઢીંચણ સુધી ધારણ કરેલા કામચલાઉ  રેઈનકોટને કારણે અમારો દેખાવ અવકાશયાત્રી જેવો અનોખો હતો ને બીજી બાજુ, ગાજવીજ સાથે ધોધમાર વરસી રહેલો વરસાદ તથા અચાનક આવી ચઢેલા ધુમ્મસના વાદળોને કારણે સર્જાયેલું અનોખું ને અદભૂત વાતાવરણ હતું.

આવા મનમોહક વાતાવરણમાં, જ્યારે અમે સ્તબ્ધ અને સૂમસામ બની ગયેલા મુખ્ય રસ્તા પર વરસાદને ઝીલતાં ઝીલતાં અને ધુમ્મસને ચીરતા ચીરતા હળવે પગલે ચાલવાનું શરૂ કર્યું ત્યારે અમને પણ અદભૂત ને અલૌકિક દુનિયામાં આવી ના પહોંચ્યા હોય એવી અનોખી લાગણીનો અનુભવ થઈ રહ્યો હતો.

- કમલ સંગીત

ફટાકડા અને ભારત :- જાણો ઇતિહાસ

પ્રાચીન ભારતમાં પણ તમામ પ્રકારની ક્ષમતાના એન્જિનિયરો હતા તે તેના મંદિરો અને તેના એન્જિનિયરિંગ,વાસ્તુ,ધાતુ શાસ્ત્ર ના રેકોર્ડ્સ પરથી સ્પષ્ટ છે, પરંતુ સનાતન ધર્મ થી  અણગમતા ભારતની સ્ટીરિયોટાઇપ ,વામ પંથી લોકો હજી પણ  સ્વીકારવામાં શરમ અનુભવે છે . 

19મી માર્ચ, 1953ના રોજ ભારતીય સંસ્કૃતિ સંસ્થાનની ચર્ચા સભામાં વિચારણા કરવામાં આવેલ આ વિદ્વતાપૂર્ણ પેપરમાં આપણા કેટલાય વ્યવહારોએ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીમાં પ્રાચીન ભારતીય સિદ્ધિઓની સાક્ષી આપી છે.  પ્રો. પી. કે. ગોડે એ હકીકત પ્રસ્થાપિત કરે છે કે આતશબાજીના પ્રયોજિત વિજ્ઞાનમાં, મધ્યયુગીન ભારત માત્ર ટેકનિકલ ચાતુર્યમાં પશ્ચિમી દેશોથી પાછળ નહોતું અને હજુ પણ 15મી સદીના મધ્ય પહેલા તહેવારોના પ્રસંગોએ પ્રદર્શન માટે ફટાકડા વિકસાવ્યા હોવાનું જણાય છે.

  ભારતમાં ફટાકડાનો વિગતવાર ઇતિહાસ:

  300 વરસ ઈસા પૂર્વે.

  કૌટિલ્યના અર્થશાસ્ત્રમાં સોલ્ટપીટરનો ઉલ્લેખ છે

  2,300 વર્ષ પહેલાં, કૌટિલ્યએ અર્થશાસ્ત્ર, સંચાલન, કાયદાનું શાસન અને અર્થશાસ્ત્ર પર ભારતનો ભવ્ય ગ્રંથ લખ્યો હતો.  તેમાં, તે સોલ્ટપેટર (અગ્નિચૌરાન) વિશે વાત કરે છે, જે "અગ્નિ બનાવવા માટેનો પાવડર" હતો.  કૌટિલ્યએ કહ્યું કે સોલ્ટપેટરનો ઉપયોગ ધુમાડો બનાવવા માટે થઈ શકે છે જેનો ઉપયોગ યુદ્ધમાં દુશ્મન સામે લડવા માટે થઈ શકે છે.

ઈ .સ. 600 

  નીલમતા પુરાણ કહે છે કે દિવાળીના 14/15માં દિવસે ફટાકડા પ્રગટાવવા જોઈએ

  નીલમતા પુરાણ એ કાશ્મીરનો એક પ્રાચીન લખાણ (6ઠ્ઠી થી 8મી સદી ) છે, જેમાં તેના ઇતિહાસ, ભૂગોળ, ધર્મ અને લોકવાયકા વિશેની માહિતી છે.  તે કહે છે કે મૃત પૂર્વજોને માર્ગ બતાવવા માટે કારતક (દિવાળી)ના 14/15માં દિવસે ફટાકડા પ્રગટાવવા જોઈએ.

  ઈ.સ.700 

  એક ચીની લખાણ લખે છે કે ભારતીય લોકો "જાંબલી જ્વાળાઓ" ઉત્પન્ન કરે છે

  1300 વર્ષ પહેલાંનું એક ચાઈનીઝ લખાણ કહે છે કે ઉત્તર-પશ્ચિમ ભારતના લોકો સોલ્ટપેટરના અસ્તિત્વથી વાકેફ હતા અને તેનો ઉપયોગ "જાંબલી જ્વાળાઓ" ઉત્પન્ન કરવા માટે કરતા હતા.  આ સૂચવે છે કે જ્વાળાઓ લશ્કરને બદલે સૌંદર્યલક્ષી હેતુઓ માટે બનાવવામાં આવી હતી, જે આધુનિક ફટાકડાના પ્રારંભિક પુરોગામી હતા.

 ઈ .સ.1400 

  ઇટાલિયન પ્રવાસી કહે છે કે વિજયનગર સામ્રાજ્ય ના લોકો "ફટાકડા બનાવવામાં માહેર" છે.

  વચ્ચેના ગાળામાં ઘણું બધું થયું.  કેટલીક સદીઓ પહેલા ચીનમાં ગનપાઉડરની શોધ થઈ હતી અને તે આખરે ભારતમાં આવી.  વધુ વિસ્તૃત ફટાકડા બનાવવા માટે ભારતીયોએ તેને ઝડપથી અપનાવી લીધું.  આ સમયગાળામાં ભારતની મુલાકાતે આવેલા ઇટાલિયન પ્રવાસી લુડોવિકો ડી વર્થેમાએ વિજયનગર શહેર અને તેના હાથીઓનું વર્ણન કરતી વખતે આ કહ્યું: “પરંતુ જો હાથીઓ તોફાને ચડે તો અગ્નિ ,અવાજ સાથે ના ફટાકડા ફોડી ને હાથી ભગાડવા માં આવતા.  કારણ કે આ  લોકો ફટાકડા બનાવવામાં માહેર હતા.

ઇ .સ. 1500 

  સંસ્કૃત ગ્રંથ કૌતુકચિંતામણી ફટાકડા બનાવવા માટે વપરાતા મિશ્રણનું વર્ણન કરે છે

  આતશબાજીના મિશ્રણનું વર્ણન કરતા ફટાકડાના ઉત્પાદનના સૂત્રોનું વર્ણન ઓરિસ્સાના પ્રતિષ્ઠિત રાજવી લેખક ગજપતિ પ્રતાપરુદ્રદેવ (1497-1539) દ્વારા સંસ્કૃત ગ્રંથ કૌતુકચિંતામણીમાં કરવામાં આવ્યું હતું.  દિવાળીની ઉજવણી માટે ફટાકડાનો ઉપયોગ કરવામાં આવતો હતો, 

  1600 ઈ.સ

  રુક્મિણી સાથે કૃષ્ણના લગ્ન દરમિયાન સાહિત્યમાં રોકેટ અને ફૂલઝાડીઓનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે

  સંત એકનાથ દ્વારા સોળમી સદીની લોકપ્રિય મરાઠી કવિતા "રુક્મિણી સ્વયંવર" કહેવાય છે, જે કૃષ્ણ સાથે રુક્મિણીના લગ્નનું વર્ણન કરે છે.  કવિતામાં રોકેટથી લઈને આધુનિક ફૂલઝાડીની સમકક્ષ ફટાકડાની શ્રેણીનો ઉલ્લેખ છે.

  1667 

   ઔરંગઝેબે ફટાકડા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો

  મુઘલ સમ્રાટ ઔરંગઝેબ, એ  9મી એપ્રિલ 1667ના  શાહી ફરમાન થી  ઔરંગઝેબે ફટાકડા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.  આ ફરમાનનું શીર્ષક "આતિશબાઝી પર પ્રતિબંધ" હતું, અને કહ્યું હતું કે ફટાકડાનું પ્રદર્શન "પ્રતિબંધિત છે."  તેમાં ઉમેર્યું હતું કે કોઈએ "આતિશબાઝીમાં વ્યસ્ત રહેવું" નથી.

  1800 ઈ.સ

   દિવાળી પર ભવ્ય ફટાકડાની ઉજવણી થાય છે

  જેમ જેમ મુઘલ સત્તા ક્ષીણ થઈ, દિવાળીની ઉજવણી વધુ ભવ્ય બની.  મરાઠા ઈતિહાસના લખાણ પેશવાંચી બખારમાં કોટાહ (આધુનિક કોટા, રાજસ્થાન)માં દિવાળીની ઉજવણીનો ઉલ્લેખ છે.  મહાદજી સિંધિયા કહે છે: “દિવાળીનો તહેવાર કોટામાં 4 દિવસ માટે ઉજવવામાં આવે છે, જ્યારે લાખો દીવાઓ પ્રગટાવવામાં આવે છે.  કોટાના રાજા આ 4 દિવસો દરમિયાન તેમની રાજધાનીના પરિસરની બહાર આતશબાજીનું પ્રદર્શન કરે છે.  તેને ... "આતશબાજીની લંકા" કહેવામાં આવે છે.

  2022 CE

  દિવાળી: ભારતનો સૌથી મોટો તહેવાર

  દિવાળી એ ભારતની સૌથી ભવ્ય ઉજવણી બની જાય છે, જેમાં દેશભરના લોકો ફટાકડા ફોડે છે, દિવા પ્રગટાવે છે અને રોકેટ છોડે છે.  પરંતુ દિવાળી નગણ્ય પ્રદૂષણ પેદા કરે છે તેવા મજબૂત પુરાવા હોવા છતાં, ઘણા રાજ્યો હવે ફટાકડા પર પ્રતિબંધ મૂકવાના પગલાં લઈ રહ્યા છે, જેના કારણે ભારતની 2500 વર્ષ જૂની પરંપરા જોખમમાં છે.

केदानाथ_यात्रा

 #केदानाथ_यात्रा: एक आध्यात्मिक और साहसिक सफर-: 

सितंबर 2024 का महीना था, जब मैंने एक अद्भुत यात्रा का सपना देखा  केदारनाथ धाम की यात्रा। यह यात्रा वर्षों से मेरी इच्छाओं की सूची में थी, और इस बार मुझे इसे पूरा करने का अवसर मिला। मैं और मेरे मित्र  Sonu Kumar  ने तैयारियां शुरू कीं और एक सुबह, जब आसमान नीला था और हवा में ठंडक थी, मै और मेरे मित्र भभुआ रोड से दून एक्सप्रेस🚇 बोर्ड किये  जिससे हरिद्वार तक जाने वाले थे। 

भारत 🇮🇳 एक ऐसा देश है जहां हर कोने में संस्कृति, परंपरा और धर्म का संगम देखने को मिलता है। हिमालय की ऊंचाई पर स्थित केदारनाथ धाम हिन्दू धर्म 🚩के चार धामों में से एक है, जिसे भगवान शिव का निवास स्थान माना जाता है। हर साल लाखों श्रद्धालु और पर्यटक इस पवित्र स्थान की यात्रा करने के लिए आते हैं। 

केदारनाथ न केवल एक धार्मिक स्थल है, बल्कि एक साहसिक यात्रा का अनुभव भी प्रदान करता है। ऊंचे पहाड़, 🏔️ घने जंगल, और बर्फ से ढके रास्ते इस यात्रा को चुनौतीपूर्ण और रोमांचक बनाते हैं। 

केदारनाथ धाम का धार्मिक महत्त्व

केदारनाथ धाम हिंदू धर्म के सबसे महत्वपूर्ण तीर्थ स्थलों में से एक है। यह भगवान शिव को समर्पित है और पंच केदारों (भगवान शिव के पांच प्रमुख मंदिरों) में से एक है। यहाँ स्थित शिवलिंग को द्वादश #ज्योतिर्लिंगों में भी गिना जाता है। केदारनाथ धाम की स्थापना महाभारत काल से जुड़ी मानी जाती है, और यह कहा जाता है कि #पांडवों ने अपने पापों के प्रायश्चित के लिए यहां भगवान शिव की तपस्या की थी।

यह मंदिर 3,583 मीटर की ऊंचाई पर स्थित है और हिमालय की बर्फीली चोटियों से घिरा हुआ है। यहां की प्राकृतिक सुंदरता और धार्मिक माहौल हर व्यक्ति को आध्यात्मिक शांति प्रदान करती है।

केदारनाथ यात्रा का सही समय

केदारनाथ धाम की यात्रा साल भर संभव नहीं होती, क्योंकि यहां का मौसम अत्यंत कठिन होता है। भारी बर्फबारी के कारण सर्दियों में मंदिर के द्वार बंद हो जाते हैं और फिर से गर्मियों में खोले जाते हैं। आमतौर पर, केदारनाथ धाम की यात्रा के लिए सबसे अच्छा समय मई से जून और फिर सितंबर से अक्टूबर के बीच होता है। केदारनाथ जाने के लिए पहले रजिस्ट्रेशन करना जरूरी होता है रजिस्ट्रेशन ऑनलाइन भी कर सकते हैं तो हम लोग ऑनलाइन ही कर लिए थे रजिस्ट्रेशन सोनप्रयाग में जांच होता है जहां से केदारनाथ की चढ़ाई शुरू होती है

#हरिद्वार_से_सोनप्रयाग 

हमलोग  सबसे पहले ट्रेन से हरिद्वार  की ओर रुख किये । हम लोग की ट्रेन हरिद्वार में सुबह 4:30 बजे के लगभग पहुंचाई हरिद्वार पहुंचने के बाद वहां से हम लोग सोनप्रयाग के लिए बस 🚌 पकड़ लिए, करीब 6:00 बजे सुबह में बस वहां से सोनप्रयाग के लिए रवाना हुई बस का fare था ₹550 पर व्यक्ति, मेरे मन में यह पहले से ही था कि बस में मैं खिड़की वाली सीट ही लूंगा लेकिन मैं देखा कि अगर ड्राइवर वाले केबिन में बैठ जाता हूं तो सामने का दृश्य और साइड का भी दृश्य देख पाऊंगा, इसीलिए मैं ड्राइवर के समानांतर ही सबसे आगे बैठ गया जहां से मैं अच्छे से सामने ओर साइड के नजारों को देख सकता था #ऋषिकेश से आगे बढ़ते ही पहाड़ियों का सौंदर्य निखरने लगा। ऊंचे-ऊंचे पर्वत, घुमावदार सड़कें, और हरियाली ने मानो हमें प्राकृतिक संसार में एक अलग ही अनुभव दिया। मैंने अपने जीवन में पहाड़ तो बहुत देखे थे लेकिन इतनी ऊंचे पहाड़ कभी नहीं देखे थे मैं एकाग्रचित 🧘🏻 होकर बस दृश्य को देखने जा रहा था और  वीडियो फोटो बनाते जा रहा था रास्ते में जगह-जगह यह बोर्ड भी लगा हुआ था कि पत्थर गिरने का भय है देखते हुए चलें हरिद्वार से सोनप्रयाग जाने में काम से कम 8 से 9 घंटे का समय लगता है तो बीच में हम लोग #तीन_धारा नामक जगह पर रुके करीब 8:00 बजे के लगभग और वहां पर नाश्ता किया नाश्ता बहुत अच्छा था उसके बाद #देवप्रयाग पहुंचे देवप्रयाग से श्रीनगर,  #धारी_देवी होते हुए हम लोग केदार घाटी पहुंचे #केदार_घाटी का नजारा तो बहुत डरावना था सड़के बहुत पतली थी और रास्ता बहुत घुमावदार था मैं तो आगे ही बैठा हुआ था तो पूरा नजारा मैं देख पा रहा था एक तरफ खड़ा पहाड़ था तो दूसरी तरफ खाई जिससे होकर #मंदाकिनी नदी प्रवाहित हो रही थी कभी मैं बस वाले ड्राइवर की तरफ देखता और मेरे मन में उसके प्रति कृतज्ञता का भाव आता कभी-कभी उन इंजीनियर के बारे में सोचता जो इतनी भयंकर पहाड़ियों में इतना अच्छा रास्ता बना दिए थे😇 मैं बाहर के शिखर पर बड़े-बड़े ट्रांसमिशन लाइनों को भी देखा मैं ओर सोचता की इसके ऊपर ट्रांसमिशन लाइन बना कैसे दिया ट्रांसमिशन लाइन का टावर जो की बहुत ऊंचा होता है उसे उसे ऊपर ले कैसे गए, ऐसे ही अगरम बगरम सोच रहा था मन में😅😅  गाड़ी करीब 2 घंटे तक केदार घाटी में घूमती रही कभी ऊपर कभी नीचे कभी घुमावदार सड़कों की तरफ आगे बढ़ती रहे उसके बाद हम लोग गुप्तकाशी पहुंचे  रास्ते में बहुत सारे #झरने दिखाई पड़े उसे समय सोच रहा था कि अगर यह बिहार में एक झरना भी होता है तो एक टूरिस्टिक प्लेस बन जाता है और यहां तो झरनों की भरमार है हर जगह झरना ही दिखाई दे रहे थे जैसे-जैसे हम आगे बढ़ते गए, मौसम ठंडा होता गया और हवा में एक खास सुगंध थी, जैसे देवभूमि हमें बुला रही हो 😊। अंततः हम लोग 4:00 बजे के लगभग #सीतापुर_बस_स्टैंड पहुंचे क्योंकि सीतापुर से सोनप्रयाग पैदल जाना पड़ता है बसों को सीतापुर बस स्टैंड में ही रोक दिया जाता है वहां से करीब डेढ़ किलोमीटर दूर सोन प्रयाग है जो हम लोग पैदल चलकर ही वहां गए सोनप्रयाग वह जगह है जहां #वासुकि_नदी और मंदाकिनी नदी का संगम होता है सोनप्रयाग पहुंच कर हम लोग होटल लिए और विश्राम कीये होटल हम लोग को सस्ता ही मिल गया  ₹600 पे किये होटल के लिए जो की 5 बेड का रूम था रात्रि में अच्छे से आराम किया क्योंकि सुबह केदारनाथ की यात्रा शुरू करने थी  

#गौरीकुंड से केदारनाथ मंदिर तक पहुंचने के लिए 22 किलोमीटर लंबी ट्रेकिंग करनी होती है। यह ट्रेक पर्वतीय मार्गों से होकर गुजरता है और काफी चुनौतीपूर्ण होता है। रास्ते में आपको कई प्राकृतिक दृश्य और तीर्थ स्थल देखने को मिलेंगे, जो आपकी यात्रा को आनंदमय बनाएंगे।

 हम लोग सोनप्रयाग से गौरीकुंड पैदल ही गए क्योंकि उसका भूस्खलन के कारण गौरीकुंड तक गाड़ियां नहीं जा रही थे या जो जा भी रही थी तो बहुत कम जा रही थी उसमें बहुत भीड़ था इसलिए हम लोग पैदल ही गए सोनप्रयाग से गौरीकुंड जो करीब 5 किलोमीटर का रास्ता है जो हम लोग पैदल ही तय किए, उसके बाद हम लोग गोरी कुंड से केदारनाथ की ओर ट्रैकिंग शुरू की है

ट्रेकिंग मार्ग

- गोरीकुंड → जंगलचट्टी → भीमबली → लिनचोली → केदारनाथ

केदारनाथ पहुँचने के लिए हमने गौरीकुंड से ट्रेकिंग शुरू की। लगभग 22 किलोमीटर की यह ट्रेकिंग जितनी कठिन थी, उतनी ही सुंदर भी। रास्ते में बहती मंदाकिनी नदी की कल-कल ध्वनि और पर्वतों पर फैली हरियाली ने हमारी थकान को कम किया। रास्ते में कई श्रद्धालु मिलते गए, जिनकी आंखों में वही श्रद्धा और उत्साह था जो हमारे दिलों में भी था। बारिश की हल्की बौछारें कभी-कभी हमारे चेहरे पर पड़तीं, मानो देवताओं का आशीर्वाद मिल रहा हो।

यात्रा के दौरान अनुभव

केदारनाथ की यात्रा सिर्फ एक तीर्थयात्रा नहीं है, बल्कि यह एक आध्यात्मिक और प्राकृतिक सफर भी है। यात्रा के दौरान आपको हिमालय की ऊँचाइयों से जुड़े प्राकृतिक दृश्य, #ग्लेशियरों की बर्फ, और शांति का अनुभव होगा। हर कदम आपको भगवान शिव के दिव्य दर्शन के करीब ले जाता है।

यह यात्रा न केवल आपके धर्मिक विश्वासों को प्रकट करती है, बल्कि आपकी सहनशक्ति और साहस का भी परीक्षण करती है। रास्ते में हम लोग नाश्ता भी किए हैं भोजन भी किये और फाइनली 9 घंटे की कठिन चढ़ाई के बाद हम लोग केदारनाथ मंदिर के पास पहुंच ही गए 🙏🏻

आखिरकार, जब हमने #केदारनाथ मंदिर के दर्शन किए, तो उस क्षण की अनुभूति शब्दों में बयां करना कठिन है।🙏🏻 मंदिर के पीछे खड़ा विशाल #हिमालय🏔️ पर्वत और उसके सामने बसा यह अद्भुत मंदिर🏰 – यह दृश्य वास्तव में स्वर्गीय था। मंदिर के प्रांगण में प्रवेश करते ही मन में शांति और संतोष का अनुभव हुआ। #भगवान_शिव की महिमा का अनुभव उस पवित्र धाम में एक अलग ही रूप में हुआ ।

मंदिर के गर्भगृह में जब हम पहुंचे, तो घंटियों की आवाज़ और मंत्रों का जाप माहौल को और पवित्र बना रहा था। वहां, मैंने भगवान शिव के चरणों में बैठकर ध्यान किया 🧘🏻 और पूरे दिल से प्रार्थना की। इस यात्रा ने मुझे आत्मिक शांति और आस्था की गहराई का एहसास कराया। उतना मेहनत करके वहां कोई भी पहुंचेगी तो भावुक हो ही जाएगा मैं भी थोड़ा भावुक हो गया था, जब मैं मंदिर में अंदर था तो मैं देखा कि एक स्त्री थी वह बैठकर रो रही थी उनके वह आंसू दुख की नहीं बल्कि उनकी शिव दर्शन कि इच्छा पूर्ति के थे 

केदारनाथ में देखने और करने योग्य चीजें

केदारनाथ न केवल एक धार्मिक स्थल है, बल्कि इसके आसपास कई खूबसूरत और पवित्र स्थान हैं जो आपकी यात्रा को और भी यादगार बना देंगे। यहां कुछ प्रमुख आकर्षण दिए गए हैं:

 केदारनाथ मंदिर

केदारनाथ का प्रमुख आकर्षण यहां का भव्य और प्राचीन मंदिर है। यह मंदिर पत्थरों से निर्मित है और इसके पीछे बर्फ से ढकी चोटियाँ इसकी सुंदरता को और भी बढ़ा देती हैं। मंदिर में शिवलिंग की पूजा की जाती है, और यहां की आरती में शामिल होना एक अद्भुत अनुभव हुआ 

  #वासुकी_ताल

केदारनाथ से 8 किलोमीटर की दूरी पर स्थित वासुकी ताल एक सुंदर झील है, जो ट्रेकिंग के शौकीनों के लिए एक आदर्श स्थल है। यहां का प्राकृतिक सौंदर्य और शांत वातावरण हर यात्री को आकर्षित करता है।  लेकिन हम लोग वासुकी ताल नहीं जा पाए, क्योंकि थकान बहुत ज्यादा था सोचे कि फिर कभी जाएंगे इस बार स्किप करते हैं

#भीमशिला

भीमशिला, जिसे 2013 की आपदा के बाद केदारनाथ धाम की रक्षा करने वाली चमत्कारी चट्टान माना जाता है, एक प्रमुख धार्मिक स्थल बन गया है। इसे देखकर श्रद्धालु भगवान शिव की दिव्यता का अनुभव करते हैं।

  #शंकराचार्य_समाधि

केदारनाथ मंदिर के पीछे स्थित शंकराचार्य समाधि भी एक महत्वपूर्ण स्थल है। माना जाता है कि आदि शंकराचार्य ने केदारनाथ की यात्रा के बाद यहीं मोक्ष प्राप्त किया था।

#गरुड़चट्टी

गरुड़चट्टी केदारनाथ से लगभग 4 किलोमीटर की दूरी पर स्थित है। यह स्थल भगवान गरुड़ को समर्पित है और यहां से केदारनाथ मंदिर का सुंदर दृश्य देखने को मिलता है।

 केदारनाथ में हम लोग होटल लिए जो की 800 का मिला उस समय इतना भीड़ नहीं थी इसलिए सस्ता में मिल गया जो होटल था वह आठ बेड का था

रात में जब हम मंदिर के पास रुके,  ठंडी हवा ने माहौल को दिव्य बना दिया। केदारनाथ की इस पावन भूमि में रात बिताना अपने आप में एक अनूठा अनुभव था। पहाड़ों की गोद में, भगवान शिव के आशीर्वाद के साथ, वह रात मेरे जीवन की सबसे यादगार रातों में से एक बन गई। 😊

अगला दिन 

 अगला दिन सुबह ही मै केदारनाथ मंदिर गया और वहां दर्शन किया उसके बाद हम लोग केदारनाथ से एप्रोक्स 1  किलोमीटर की दूरी पर #भैरव_बाबा का मंदिर है वहां भी गए हम लोग ऐसा माना जाता है कि जो लोग में भैरव जी का दर्शन नहीं करते हैं उनकी यात्रा अधूरी मानी जाती है भैरव जी का दर्शन करने के बाद हम लोग ऊंचे पहाड़ियों की तरफ गए  जहां से केदारनाथ का दृश्य अद्भुत दिखाई दे रहा था चारों तरफ बर्फ से ढकी हुई चोटियां पहाड़ों से दूध जैसे झर झर झर बहते झरने और बीच में पावन केदारनाथ मंदिर अद्भुत दृश्य था वो वहां हम लोग बहुत फोटो खींचे बहुत वीडियो बनाएं उसके बाद वापस मंदिर की तरफ आ गए वापसी में अमृत कुंड से हम लोग एक डीब्बा में भरकर पानी लिए पानी बहुत ही ठंडा था उसके बाद हम लोग वापसी की यात्रा शुरू कीये और करीब 6 घंटे की ट्रैकिंग के बाद हम लोग वापस सोन प्रयाग आ गए सोनप्रयाग से बस में सवार हुए और रात्रि करीब 2:00 बजे के लगभग हम लोग वापस हरिद्वार आ गए 

यह यात्रा केवल एक धार्मिक अनुभव नहीं थी, बल्कि यह मेरे लिए प्रकृति और आध्यात्मिकता के बीच के उस अटूट संबंध को समझने का एक अवसर भी थी। केदारनाथ के कठिन रास्तों से लेकर वहां की पवित्रता तक, हर पल ने मुझे कुछ नया सिखाया।

 निष्कर्ष

केदारनाथ यात्रा एक ऐसा अनुभव है, जो जीवन भर स्मरणीय रहता है। यह यात्रा आध्यात्मिक शांति के साथ-साथ प्राकृतिक सौंदर्य का अद्भुत मिश्रण है। केदारनाथ पहुँचने की राह भले ही कठिन हो, लेकिन मंदिर तक पहुँचने के बाद जो मानसिक और आत्मिक शांति मिलती है, वह अनमोल है। 

अगर आप अपनी धार्मिक और साहसिक यात्रा की योजना बना रहे हैं, तो केदारनाथ धाम अवश्य अपनी सूची में शामिल करें।  जय श्री केदार 🙏🏻 जल्द ही आगे अपनी अगली यात्राओं का संस्मरण प्रस्तुत करूँगा 😊

तिलकेश्वर महादेव, राजस्थान

 पाली, सिरोही और उदयपुर की सीमा से सटा महादेव का मंदिर है जहां श्रद्धालुओं को 50 फीट नीचे गुफा में उतरकर दर्शन करने पड़ते हैं। यह पाली जिले के बाली उपखंड के ग्राम पंचायत भीमाणा के पास मगरा क्षेत्र में सात किलोमीटर दूर पहाड़ियों के बीच स्थित कासरोटा फली के पास स्थित है। 

यह क्षेत्र उदयपुर की सीमा से सटा हुआ है। यहां मंदिर में शिव की अराधना होती है लेकिन शिवलिंग की स्थापना नहीं थी। कुछ समय पहले 16 युवाओं ने 125 किलो वजनी शिवलिंग व 50 किलो वजनी नन्दी की स्थापना की।

श्रद्धालु गुफा में उतरकर व दर्शन कर पूजा-पाठ करते हैं। खास बात यह है कि इस मंदिर में जाने के लिए जंजीरों का सहारा लेना पड़ता है। वहीं गुफा में जहां यह मंदिर हैं, वहां भी दर्शन करने के लिए जंजीरों को थामे हुए ही लोहे की सीढियां चढ़नी पड़ती हैं।

गुफा तक पहुंचने के लिए कोई रास्ता नहीं होने से पत्थरों और पड़ों पर जंजीरों को बांधा गया है। श्रद्धालुओं को यहां तक पहुंचने के लिए काफी दुर्गम मार्ग का सामना करना पड़ता है कि लेकिन यहां कि मान्यता के कारण लोक प्रभु के दर्शन करने चले आते हैं। इस प्राकृतिक देव स्थान पर वैसे तो हर समय दर्शनार्थियों का आना-जाना लगा रहता है, लेकिन विशेषकर श्रावण तथा भादवा महीने में श्रद्धालुओं की भीड़ रहती है।

यह मंदिर चारों तरफ से पहाड़ियों और घने जंगलों से घिरा है। यहां तक पहुंचने के लिए स्थानीय लोगों की मदद लेनी होती है। जहां मंदिर है, उसके ऊपर सालभर झरना बहता रहता है। अंदर गुफा में जाने के बाद भी करीब 10 से 15 फुट ऊपर भगवान विराजमान हैं और खास बात यह भी कि लोहे की सीढ़ियों पर खड़े-खड़े ही दर्शन करने होते हैं।

Click here for Photo